Mirasçılık Belgesi (Veraset İlamı) Nedir, Nasıl ve Nereden Alınır?

Mirasçılık belgesi, diğer adıyla veraset ilamı, mirasbırakanın (murisin) vefatı üzerine mirasçıların hukuki statüsünü ve miras paylarını belirleyen kilit önemdeki resmi bir belgedir. Mirasçıların, murise ait banka hesapları, taşınmazlar, araçlar gibi malvarlığı unsurları üzerinde tasarruf edebilmesi ve üçüncü kişiler nezdinde hak talep edebilmesi için bu belgenin varlığı zorunludur.

Türk Medeni Kanunu (TMK) hükümlerine göre miras hakkı, mirasbırakanın ölümü anında, herhangi bir kurucu işleme gerek kalmaksızın, mirasçılara külli halefiyet prensibi uyarınca kendiliğinden geçer (TMK Madde 599). Ancak, bu hukuki durumun resmiyet kazanması ve ispatlanması için Mirasçılık Belgesi'nin alınması gerekmektedir.

I. Veraset İlamı (Mirasçılık Belgesi) Nedir?

Mirasçılık belgesi, kimlerin mirasçı olduğunu ve bu mirasçıların miras malları üzerindeki pay oranlarını gösteren, yetkili makamlarca düzenlenen bildirici (izhari) nitelikteki bir belgedir. Bu belge, miras hakkını doğuran kurucu bir işlem değil, zaten doğmuş olan hakkı resmi kurumlar ve üçüncü kişiler nezdinde ispat eden bir araçtır.

Mirasçılık belgesinin tanımı ve veriliş usulü, Türk Medeni Kanunu'nun 598. Maddesi ile net bir şekilde düzenlenmiştir. Madde metni şu şekildedir:

Türk Medeni Kanunu Madde 598:

"Başvurusu üzerine yasal mirasçı oldukları belirlenenlere, sulh mahkemesince veya noterlikçe mirasçılık sıfatlarını gösteren bir belge verilir.

...

Mirasçılık belgesinin geçersizliği her zaman ileri sürülebilir. Ölüme bağlı tasarrufun iptaline ilişkin dava hakkı saklıdır."

Bu madde uyarınca veraset ilamının temel işlevi, hem yasal mirasçıların hem de atanmış mirasçıların sıfatlarını resmi olarak tespit etmektir. Belgenin temel niteliği bildirici olduğu için, geçersizliğinin her zaman ileri sürülebilmesi, yani iptal davasına konu olabilmesi mümkündür.

II. Mirasçılık Belgesi Niçin Alınır ve Kimler Talep Edebilir?

Mirasçılık belgesi, sadece mirasçıların kendi aralarındaki paylaşım için değil, aynı zamanda miras mallarının intikali ve korunması için de hayati öneme sahiptir. Tapu Sicil Müdürlükleri, bankalar ve diğer finans kuruluşları, murisin malvarlığı üzerinde işlem yapılması talebinde mutlaka bu belgeyi talep ederler. Ayrıca, ortaklığın giderilmesi (izale-i şüyu) davası, murisin muvazaası veya tenkis davası gibi miras hukuku kaynaklı davaların açılabilmesi için de mirasçılık sıfatının bu belge ile ispatlanması gerekmektedir.

A. Talepte Bulunabilecek Kişiler

Mirasçılık belgesi almak için başvuruda bulunabilecek kişiler iki ana başlıkta toplanır:

1. Yasal ve Atanmış Mirasçılar: Mirasbırakanın TMK hükümlerine göre yasal mirasçısı olanlar (kan hısımları, sağ kalan eş, evlatlık) ile bizzat muris tarafından vasiyetname veya miras sözleşmesi gibi ölüme bağlı tasarruflarla atanmış mirasçılar talepte bulunabilir.

2. Alacaklılar ve Hak Sahipleri: Murise karşı alacak talebinde bulunan alacaklılar, murisin vefat etmesi durumunda davayı mirasçılara yönlendirebilmek (husumet yöneltebilmek) amacıyla mahkemeden veraset ilamı çıkarılmasını talep etme hakkına sahiptir.

B. Başvuru İçin Gereken Belgeler

Veraset ilamı sürecinin hızlı ilerlemesi için başvurudan önce aşağıdaki temel belgelerin eksiksiz hazırlanması gerekmektedir:

• Murise ait Ölüm Belgesi.

• Murisin ve mirasçıların tüm soy bağını gösteren Nüfus Kayıt Örnekleri (Genellikle ilgili Nüfus Müdürlüğünden veya e-Devlet üzerinden alınır).

• Başvuran mirasçının Kimlik Belgesi Fotokopisi.

• Mahkemeye yapılacak başvurular için Veraset İlamı Talep Dilekçesi.

III. Veraset İlamı Nasıl ve Nereden Alınır?

Türk Hukuk sisteminde mirasçılık belgesi edinimi, güncel mevzuat uyarınca iki yetkili merci üzerinden sağlanmaktadır: Noterlikler ve Sulh Hukuk Mahkemeleri.

A. Noter Yoluyla Mirasçılık Belgesi Alınması

Noterliklere tanınan yetki, mirasçıların pratik bir yolla ve daha kısa sürede mirasçılık belgesine ulaşmasını sağlamıştır. Mirasçılar, gerekli belgelerle birlikte herhangi bir notere başvurabilirler.

Ancak, noterler her durumda veraset ilamı düzenleme yetkisine sahip değildir. Noterler, sadece mirasçılık durumunun açık ve çekişmesiz olduğu, soybağının ve mirasçıların kolayca tespit edilebildiği hallerde belgeyi düzenleyebilirler.

Noterin Veraset İlamı Veremediği Başlıca Durumlar:

Noterler, 5490 sayılı Nüfus Hizmetleri Kanunu uyarınca nüfus kayıtlarına erişim yetkisiyle sınırlı inceleme yapabilirler. Aşağıdaki gibi karmaşık durumların varlığında ise mirasçılık belgesi düzenleyemez ve mirasçıları mahkemeye yönlendirirler:

1. Mirasbırakan ile mirasçılar arasındaki soybağının nüfus kayıtlarından net olarak tespit edilememesi (örneğin, kayıtlarda eksiklik veya hata bulunması).

2. Mirasbırakan tarafından ölüme bağlı tasarrufta bulunulmuş olması (vasiyetname veya miras sözleşmesi). Bu durum, yasal miras paylarını değiştireceği için inceleme mahkemece yapılmalıdır.

3. Mirasçılar arasında yabancı uyruklu kişilerin bulunması.

4. Mirasçılık belgesi düzenlenmesi için bilirkişi incelemesi veya tanık dinlenmesi gibi daha kapsamlı araştırmaların gerekmesi.

Bu hallerde mirasçıların, noterden ret cevabı alsalar bile, hak kaybı yaşamamak için süreci mahkeme yoluyla sürdürmeleri zorunludur.

B. Sulh Hukuk Mahkemesine Başvuru Yoluyla Mirasçılık Belgesi Alınması

Noter tarafından mirasçılık belgesi düzenlenemediği veya mirasçılar arasında anlaşmazlık bulunduğu hallerde, mirasçıların yetkili Sulh Hukuk Mahkemesi'ne başvurması gerekmektedir. Bu başvuru, 6100 sayılı Hukuk Muhakemeleri Kanunu (HMK) uyarınca çekişmesiz yargı işi niteliğindedir.

Görevli ve Yetkili Mahkeme:

Mirasçılık belgesi taleplerinde görevli ve yetkili mahkeme TMK Madde 598 ve HMK Madde 383 uyarınca belirlenir:

• Görevli Mahkeme: Mirasçılık belgesinin verilmesi işlerinde görevli mahkeme Sulh Hukuk Mahkemesidir.

• Yetkili Mahkeme: HMK Madde 11 uyarınca bu işlerde yetkili mahkeme, mirasbırakanın son yerleşim yeri Sulh Hukuk Mahkemesi veya mirasçılardan her birinin yerleşim yeri Sulh Hukuk Mahkemesidir.

Mahkeme, başvuru üzerine gerekli nüfus kayıtlarını, varsa vasiyetnameleri resen (kendiliğinden) araştırır ve tüm delilleri inceleyerek mirasçıların kimler olduğunu ve pay oranlarını kesin olarak tespit eden mirasçılık belgesini düzenler.

IV. Sonuç ve Öneriler

Mirasçılık belgesi (Veraset İlamı), miras hukuku işlemlerinin başlangıç noktasını teşkil eden, yasal mirasçılık statüsünü ispata yarayan vazgeçilmez bir hukuki belgedir. Noterlikler ve Sulh Hukuk Mahkemeleri, bu belgenin edinimi için yetkilendirilmiş mercilerdir. Noter yolunun pratik olması sebebiyle ilk tercih olmasına karşın, hukuki durumun karmaşık olduğu hallerde yargı yoluna başvurmak zorunludur.

Mirasçılık belgesinin alınması sürecinde, özellikle mahkemeye başvuruyu gerektiren çekişmesiz yargı işlerinde veya mirasçılık belgesinin iptali gibi çekişmeli yargı süreçlerinde yaşanabilecek hak kayıplarının önüne geçilebilmesi adına alanında uzman bir miras avukatından profesyonel hukuki destek alınması, sürecin doğru, hızlı ve etkin bir şekilde yürütülmesi açısından büyük önem taşımaktadır.